Tuğçe Yılmaz (Bianet)- Hayvanlar 2022’de; yıllardır yaşadıkları sokaklardan toplatıldı, istismara uğradılar, işkenceyle öldürüldüler; fakat hayvanlara eziyet edenler ve yaşam haklarını ellerinden alanlar da hak savunucuları sayesinde yargılandı ve yargılanmaya devam ediliyor.
“Hatırlayabildiğim kadarıyla muktedirlere karşı isyanımın kaynağı hayvanlara yapılan işkenceler karşısında duyduğum dehşetti. Hayvanların intikam almasını, köpeğin onu acımasızca döven insanı ısırabilmesini, kamçı altında kan döken atın ona zulmeden adamı üzerinden atabilmesini dilerdim”
Louise Michel: “Hayvanlar değişmez bir genetik programlamaya göre hareket ediyor olsaydı, bir türün tüm örneklerinin aynı durumlarda aynı tepkileri vermesi gerekirdi; belirli bir miktar hormon salgılanır, sonra da bunlara tekabül eden içgüdüsel davranışlar tetiklenirdi. Ama evcilleştirilen hayvanlarda durum böyle değil. Cesur ya da korkak köpekler, saldırgan ya da çok uysal kediler, ürkek veya vurdumduymaz kargalar var” Peter Wohlleben: “Hayvanların Gizli Yaşamı”nda ısrarla vurguladığı gibi her hayvanın karakterinin nasıl geliştiği, genetik mirası kadar içinde bulunduğu çevrenin etkisine, esasen deneyimlerine doğrudan bağlı. Yani hiçbir hayvan doğuştan saldırgan ya da tehlikeli değil” Bu bilgileri burada sabitleyerek Türkiye’de hayvanlara yönelik şiddet vakalarını ve bir yılda hayvan hakları aktivistleri sayesinde elde edilen kazanımlara gelin birlikte mercek tutalım.
Ocak: Toplatılan hayvanlar
Sokakta yaşayan hayvanlar, 2022 yılının hemen başında, ocak ayında belediyeler aracılığıyla şiddet ve işkenceyle bakımevlerine götürülmek üzere alıkonuldu. “Sokak hayvanlarının yeri barınaklardır” çıkışıyla hayvanların sokakta işkencelerle toplanmasına ve ölüme terk edilmesine neden olan AKP Genel Başkanı ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın açıklamaları Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın genelgesiyle tescillendikten sonra hayvanlar, özellikle de köpekler sokaklardan toplanmaya başladı.
Amerikan Pitbull Terrier, Dogo Argentino, Fila Brasilerio, Japanese Tosa, American Staffordshire Terrier ve American Bully cinsi köpeklerle ilgili olarak, 7/24 denetim. Bu cins hayvanlardan sahipsiz olanlara ilgili birimler ve kolluk kuvvetleriyle iş birliği içinde el konulup belediyeler tarafından hayvan bakım evine götürülerek rehabilite edilecek ve bakım evlerinde tutulacak.
Sokakta yaşayan hayvanların bakım emeğinden en çok sorumlu olan belediyeler, bu süreçte hiçbir yaptırımla karşılaşmadı. Hayvanların akıbeti başlangıçta belirsizdi; fakat sonrasında birer birer bakımevlerindeki hayvanların ölüm haberleri gelmeye başladı. Köpeklerden bazıları, toplama esnasında kalp krizi geçirdi. Hayvan hakları savunucuları, hayvanların sorgusuz sualsiz sokaklardan toplatılmalarına karşı Türkiye’nin çeşitli kentlerinde sokağa çıktı.
Şubat: Denek hayvanlar
Hayvanları Koruma Kanunu’nun, hayvan deneyleri ile ilgili maddesi hayvan hakları savunucuları cephesinde büyük bir hayal kırıklığı yaşanmasına neden oldu. Hayvan Deneyleri Etik Kurullarının Çalışma Usul ve Esaslarına Dair Yönetmelik taslağında da sokaktaki ve bakımevlerindeki hayvanların denek olarak laboratuarlara gönderilmesinin yasaklanmadığı belirtildi. Yani yeni taslakla sokakta yaşayan hayvanların denek olarak laboratuarda kullanılmasının önü açıldı. 2022’nin son aylarında (16 Kasım’da) bir köpeğin işkenceyle öldürülmesiyle gündeme gelen Konya barınağında da denek olarak kullanılan pek çok köpeğe denk gelindi.
Tarım ve Orman Bakanlığı, bu yönetmelik ile Hayvan Deneyleri Merkezi Etik Kuruluna da (HADMEK) müdahale etti ve 21 kişiden oluşan kurul üyelerinin sayısını 15’e düşürdü. Çıkarılan üyeler arasında Türk Veteriner Hekimleri Birliği (TVHB) ve Türk Tabipleri Birliği (TTB) de vardı. 13 Şubat’ta ise İsviçre’deki iki genel referandumdan birinde hayvanlı deneylerin yasaklanması reddedildi. Basel kantonunda ise primatlara yaşam, bedensel ve zihinsel bütünlük hakkı tanınması reddedildi.
Mart: Savaş mağduru hayvanlar
Rusya’nın 24 Şubat’ta Ukrayna’yı işgali ile başlayan savaş nedeniyle yaralanan ya da yaşadıkları yerleri terk etmek zorunda kalan Ukraynalıların bazıları, birlikte yaşadıkları hayvanları da geride bırakmak zorunda kaldı. Savaşın yıkımını hissedenler sadece evcilleştirilen hayvanlar olmadı. Ukrayna’daki “hayvanat bahçeleri” ve terk edilen evler, akıbeti bilinmeyen hayvanlarla dolup taştı. Hayvanlar bombardıman nedeniyle korku, açlık ve soğukla mücadele etmek zorunda kaldı. Aslan Rura, Ukrayna’da geride kalan hayvanlardan biri. Türkiye’de ise mart ayında Batı Karadeniz kıyılarında tırtak türü (Delphinus delphis) yunusların ölümlerinde olağan dışı bir artış gözlemlendi. Yunuslar, balıkçı ağlarına takılarak boğularak hayatlarını kaybetti. Şubat ayının son haftası başlayan süreç, Karaya Vuran Deniz Memelileri İletişim Ağı’na gelen ihbarlar ve medyaya yansıyan kayıtlar ile 80 yunusu aştı.
Nisan: Satılan hayvanlar
7 Nisan’da Resmi Gazete’de “Ev ve Süs Hayvanlarının Üretim, Satış, Barınma ve Eğitim Yerleri Hakkında Yönetmelik”le birlikte hayvanların satışlarına katalogdan devam edilmesine yönelik karar yayımlandı. Karara göre hayvanların pet shoplarda sergilenmesi yasaklandı; ancak satışlarının sürdürülmesinde bir beis görülmedi. Nisan ayında yaşanan bir diğer önemli gelişme ise sokakta yaşayan hayvanları öldürme çağrısı yapanlarla ilgiliydi. Bu isimlerden biri şarkıcı Yıldız Tilbe’ydi. Tilbe, 12 Mart’ta sosyal medya hesabından “Saldıran köpek gruplarına bulundukları bölgenin halkı zehirli et versin,” dedi. Aralarında sanatçıların da bulunduğu 26 kişi ve 11 kurum, sokakta yaşayan hayvanları öldürme çağrısından sonra şarkıcı Yıldız Tilbe’den şikayetçi oldu. Tilbe, ifade vermek üzere 18 Nisan’da Çağlayan Adliyesi’ne gitti ve sadece insanlara zarar veren köpeklerin ortadan kaldırılmasını söylediğini iddia etti.
Mayıs: Özgürce havlayanlar
“Köpek havlaması” şikayetiyle açılan davada 16 Mayıs’ta emsal karar çıktı. Köpek havlaması şikayetiyle 10 yıl önce açılan ve köpeğin tahliyesinin istendiği dava İstanbul Anadolu 12’nci Sulh Hukuk Mahkemesi’nce 2014’te reddedildi. Yargıtay 18’inci Hukuk Dairesi üzerinden kararı temyiz eden komşunun talebi üzerine bir üst mahkeme kararı bozdu. İstanbul Silivri’de köpeğe şiddet uygulayan bir kişiyi uyardığı için silahla ağır bir şekilde yaralanan Görkem Bilal’in firari şüphelisi hakkında hayvan hakları savunucusu 18 dernek, 18 Mayıs’ta Silivri Adliyesi’ne gelerek suç duyurusu yaptı: “Toplumda bu ve benzeri eylemlerin cesaretlendirilmesi korkunç sonuçlar doğuruyor. Bizler, İstanbul Barosu Hayvan Hakları Merkezi olarak Görkem’in adalet arayışında yanında olmak üzere tüm adli süreç boyunca bu davada Görkem’in avukatları olarak onu temsil edeceğiz”
Haziran: Depresyona giren hayvanlar
22 Haziran’da hayvan hakları alanında çalışan 44 örgüt, hem kendilerinin hem de sokakta yaşayan köpeklerin hedef gösterilmesine ve hızla yayılan şiddet dalgasına dair bir açıklama yaptı: “Sadece köpeklere yiyecek verdiği için saldırıya uğrayan ve öldürülen insanlar ve vahşice katledilen masum köpeklerin sesi olun. Bu nefretin durdurulması için lütfen bize yardımcı olun” Hayvan hakları aktivistlerinin bu çağrısı, 10 Haziran’da İzmir, Bayraklı’da hayvanları besledikleri için üç kişinin öldürülmesi (Yahya Köşek, Meryem Köşek ve Funda Güçlü) ve sokakta yaşayan hayvanları hedef gösteren Havrita uygulamasının yaygınlaşmasını da kapsadı. 24 Haziran’da Bianet’e konuşan İstanbul Barosu Hayvan Hakları Merkezi Başkanı Gülsaniye Ekmekçi, sene başında toplatılan ve bakımevlerine yasaklı ırk oldukları gerekçesiyle yerleştirilen köpekler arasında intihar edenler olduğunu söyledi.
Temmuz: Haklar
Temmuz ayında öne çıkan en önemli gelişme, hayvan hakları savunucularının hayvanlarla ilgili şiddet vakalarında hukuki süreci işlettiği ve bu alanda elde ettikleri kazanımlar oldu. Temmuz ayında hayvanlar için koruma talep edildi, hayvanları koruyan yasalar yine ve yeniden hatırlatıldı. Kastamonu’nun İnebolu ilçesinde sokakta yaşayan hayvanların beslenmesinin İlçe Hıfzıssıhha Kurul Kararı ile 2 Nisan 2021’de yasaklanmasının sonuçları, açlıktan kemikleri görünen köpeklerin fotoğraflarıyla birlikte Türkiye Hayvanları Koruma Vakfı (HAYKURDER) Başkanı Erman Paçalı tarafından 25 Temmuz’da duyuruldu. Bianet’e konuşan İnebolu Belediyesi çağrı merkezinden bir yetkili haberin asparagas olduğunu söyleyerek, sokaktaki hayvanları düzenli olarak beslediklerini iddia etti. Tarım ve Orman Bakanı Vahit Kirişci, 2022’de çıkan 2 bin 43 yangında, 12 bin 384 hektar büyüklüğünde ormanlık alanın kaybedildiğini söyledi. Yaşam alanları ormanlar olan; ancak orman yangınlarında hayatını kaybeden hayvanlara dair ise resmî bir açıklama yayımlandı. Hayvan hakları savunucuları ise change.org üzerinden bir imza kampanyası başlatarak “Yangınlar sırasında yaban hayvanlarının güvenli alanlara ulaştırılması ve yangından etkilenen hayvanlar için arama kurtarma ve ilk müdahale merkezlerinin kurulması yüzlerce yaban hayvanının hayatını kurtarabilir” dedi.
Ağustos: Havrita’dan korunan hayvanlar
17 Ağustos’ta Sivas’ın Gemerek ilçesinde yaşayan Aydın Koçyiğit, buzağısını arabasının arkasına alarak yaptığı araba turuyla sosyal medyada viral oldu. Koçyiğit, buzağı ile yaptığı geziyi şöyle anlattı: “Hayvanlarımız strese, bunalıma girdi. Onları da gezdirmek zorunda kalıyoruz. Sızır Şelalesi’ne götürdüm, Çat Yaylası’na götürdüm. Gezdirdim. Şimdi stres attı biraz. Morali gene de bozuk da, idare edecek yavrum. Benim canım bu, canım. Hayvan sevgisi böyle bir şey işte” 22 Ağustos’a gelindiğinde ise hayvan hakları savunucularının en önemli mücadelelerinden biri sonuç verdi ve sokakta yaşayan köpeklerin yer bilgilerinin girilmesi ve paylaşılması için kurulan ve hayvanların yaşam haklarını tehdit eden “Havrita” uygulamasına, Ankara 1. Sulh Ceza Hakimliği tarafından erişim engeli getirildi. Havrita hala kullanıma kapalı.
Eylül: Selde ölen hayvanlar
13 Eylül’de Bursa Barosu Hayvan Hakları Komisyonu’nun, İnegöl ve Bilecik’te iki kızıl geyiğin 14 biner TL karşılığında avlanmasına izin veren ihalenin iptali için Bursa Bölge İdare Mahkemesinde açtığı dava kabul edildi. Nesilleri tehlike altında olduğu için 1937’den bu yana Türkiye’de kızıl geyiklerin yıl boyunca avlanması yasak. Pakistan’da haziran ayından itibaren etkili olan muson yağmurlarının bilançosu 14 Eylül’de açıklandı. Pakistan Ulusal Afet Yönetim Ajansı (NDMA) verilerine göre 750 bin 223 çiftlik hayvanı sel nedeniyle hayatını kaybetti.
Ekim: Toplu taşımada hayvanlar
İstanbul Büyükşehir Belediyesi, 4 Ekim Dünya Hayvanlar Günü’ne denk gelen yeni bir uygulamayı hayata geçirdi. Yeni uygulamaya göre toplu taşıma araçlarında evcil hayvanlarla seyahat edebilmek artık serbest. İBB’ye bağlı metro, otobüs ve vapurlarda; rehber ve 5 kilodan hafif köpekler ile kediler gün boyu seyahat edebilecek. 5 kilodan ağır köpekler ise 07.00-10.00 ve 16.00-20.00 saatleri dışında kafessiz olarak yolculuk yapılabilecek. Köpeklere ağızlık ve tasma takılması, kedilerin ise özel çantalarda taşınması yeterli. Evcil kuş türleri ise kafeslerinde taşınmak şartıyla günün her saatinde seyahat edebilecek. Nesli tükenme tehlikesiyle karşı karşıya olan Anadolu leoparı, 10 Ekim’de Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından yerleştirilen fotokapan aracılığıyla görüntülendi. 1974’te Ankara’nın Beypazarı ilçesinde öldürülen Anadolu leoparının bu türe ait son üye olduğu ve neslinin tükendiği düşünülüyordu. Anadolu leoparı Türkiye’de ilk defa 25 Ağustos 2019’da yine fotokapana yansıyan görüntülerle fark edilmişti.
Kasım: Öldürülen hayvanlar
7 Kasım’da aralarında vakıf, dernek, platform, siyasi parti ve çalışma grupları da olan 51 örgüt, sosyal medyada hedef gösterilen sokakta yaşayan hayvanların yanında olduklarını belirten ve hayvanların düşmanlaştırılmasına neden olan başıboş hayvan tartışmalarına dair ortak bir deklarasyon metni yayımladı: “Sokakta serbestçe yaşayan hayvanları temerküz kampı niteliğindeki yerlere hapsetmeyi amaçlayan gizli ya da açık girişimleri şimdiden ve tümden reddettiğimizi, ilkesel olarak bu ve benzeri her türlü hak ihlalinin karşısında konumlanarak mücadele edeceğimizi ayrıca belirtmek isteriz”
16 Kasım’da Konya Büyükşehir Belediyesi bünyesinde faaliyet gösteren Hayvan Rehabilitasyon Merkezi’nde gerçekleştiği öğrenilen ve görevlinin kürekle vurarak bir köpeği öldürdüğü görüntüler, 24 Kasım’da sosyal medya üzerinden yayıldı. Hayvan hakları savunucularının ve baroların hayvan hakları merkezlerinin harekete geçtiği olaydan sonra tesis müdürü açığa alındı ve köpeğe eziyet ederek öldüren iki kişi tutuklandı.
Aralık: Miting
12 Aralık’ta resmî olmayan sonuçları açıklanan bir çalışma Türkiye’de sadece güneybatı Anadolu’da sıkışmış ve yaklaşık 3 bin bireylik popülasyona sahip önemli bir yabani kedi türü olan karakulak popülasyonunun, orman yangınları nedeniyle tehlike altında olduğunu ortaya koydu. Yaklaşık 15 kilogram ağırlığında olan, genellikle keklik ve tavşan gibi türlerle beslenen karakulaklar Türkiye’de özellikle Aydın, Denizli, Muğla, Antalya ve Burdur’da yayılış gösteriyor. Konya Büyükşehir Belediyesi’ne ait Hayvan Rehabilitasyon Merkezi’nde, bir köpeğin öldürüldüğüne ilişkin görüntülerin 24 Kasım’da sosyal medyaya yanması üzerine başlatılan soruşturma kapsamında hazırlanan iddianame, 21 Aralık’ta 14’üncü Asliye Ceza Mahkemesi tarafından kabul edildi. Konya Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından başlatılan soruşturma kapsamında tutuklanan Murat Bacak ve Sefa Çakmak’ın “bir ev hayvanı veya evcil hayvanı kasten öldürme” suçundan 6 yıla kadar hapsi istendi. 25 Aralık’ta İstanbul Yenikapı’da bir araya gelen hayvan hakları savunucuları, barınaklardaki şartların iyileştirilmesi ve hayvan haklarına dikkat çekmek amacıyla “Büyük Hayvan Hakları Mitingi” düzenledi: “Toplayamazsınız, kapatamazsınız, öldüremezsiniz, katledemezsiniz”
Hayvan Hakları Bildirgesi
15 Ekim 1978’de Paris UNESCO evinde ilân edilen Hayvan Hakları Evrensel Bildirgesine göre: Bütün hayvanlar yaşam önünde eşit doğarlar ve aynı şekilde var olma hakkına sahiptirler. Bütün hayvanlar saygı görme hakkına sahiptir. Bir hayvan türü olan insan, öbür hayvanları yok edemez. Bu hakkı çiğneyerek onları sömüremez. Bütün hayvanların insanca gözetilme, bakılma ve korunma hakkı vardır. Hiçbir hayvana kötü davranılamaz, acımasız ve zalimce eylemde bulunulamaz.
