Marağa – 150” anıtı

Tarihçi alim Türkan Kasımova’nın bildirdiğine göre, 10 Şubat 1828 yılında Rusya ile İran arasında imzalanan Türkmençay anlaşmasından sonra Ermenilerin toplu olarak Azerbayan topraklarına ve bölgelerine yerleştirmeye başlandı. Türkmençay anlaşmasının 15. maddesine göre, İran’da yaşayan Ermenilerin bu anlaşmadan geçen bir yıl içinde Aras nehrinden Kuzey’e geçerek istedikleri yerlerde yerleşmelerine izin verildi. Yalnız 1828-1829 yılı arasında İran’dan 40-50 bin, Türkiye’den ise 90 bin Ermeni Azerbaycan’a yerleştirildi.

Türkiye’den Ermenilerin Kafkasya’ya yerleştirilmesi, Rus-Türk savaşı bittikten sonra Edirne Barış Antlaşmasına dayanılarak yapılmıştır.

Bu sığınma bir çok yazılı kaynakta belirtilmiş. Netekim Ermenilerin kendileri tarafından defalarca itiraf edilmiştir. Şöyle ki Ermeniler Karabağ’a gelmeleri nedeniyle Azerbaycan’ın Terter köyünün Şıxarax   kasabasında “Marağa – 150” anıtı 1978 yılda Ermenilerin kendileri tarafından yüceltilmiştir. Marağa şehrinden ilk 200 ??? ailenin yerleştirilmesi nedeniyle inşa edilmiş normal nehir taşlarından inşa edilen anıtın üzerinde Ermeni dilinde “Marağa 150″ yazısı  bulunur. 1 metre eninde, 3 metre yüksekliğindeki anıtı 1991 yılında Ermenilerin kendileri tarafından dağıtılmış. Bu anıt Ermenilerin sığınmacılarının Karabağa gelmelerinin başlangıcını gösterirdi.

Ermenilerin 1978 yılında “Marağa – 150” anıtı açılışı nedeniyle coşkulu bayram merasimi geçiriyorlar. Şergşunaş ve tarihçi, akademisyen Ziya Bünyadov “Mifler ve mif uyduranlar” makalesinde yazıyor ki, “Marağa-150” anıtının açılışı 1978 yılının sonu, 1979 yılının başlarında Karabağın bütün geçmişi basında yayınlanmıştır.

1978 yılında “Marağa – 150” anıtının açılışını hatırlayanlardan biri Terter bölge sakini İlgar Kazımovdur. Bu konuda konuşan İ.Kazomov demiş: “O zaman 16 yaşındaydım. Babamla Umutlu köyüne giderken Ermenilerin anıtının açılışını yaptıklarını gördük. Söz konusu anıt normal kırma nehir taşlarından ortalama 30 metrekare alanda renkli mozaikten, “Kızlar çeşme başında” kompozisyonundan oluşmuştur. Kompozisyonda eni 1,5 metre yüksekliği 3 metre kadar olan esas anıt, sağ ve sol taraflarda mermer sütün çeşmeler var idi. Mermer sütünlarının birinin üzerinde yukarıdan aşağıya doğru 1828, diğerinin üzerinde ise 1968 rakamları yazılmıştı.” Terter bölge sakini bildirmiş ki, Ermeniler Karabağa gelmeleri nedenile analoji abideleri Hankendi şehrinde ve Terter bölgesinin çaylı köylerindede inşa etmiştiler.

2016 yılında BM-nin göçmenler bürsu’nun Azerbaycandaki temsilciliğinin rehberi Furio de Angelisi Terter bölgesini gezerken Şıxarx köyünde “Marağa–150” anıtına anıtının fotoğraflarını çekmişti.

Ermenilerin “Marağa – 150” anıtının kalıntıları Terter şehrinin bir kaç kilometre uzaklığında yerleşen Şıxarx kasabasındadır. Bu anıtın ermeni konusundaki özetini ve önemi göz öninde bulundurularak göçmen ve zorunlu göç edenlerin işleri üzere Devlet Komitesince anıtın çevresinde onarım işleri yapılıp, yerlere tamet döşenip, araziye çit çekilmiş, ışıklandırma sistemi yapılmıştır. “Marağa – 150” anıtı ile bağlı tarihi döküman, bilgilendirme ve fotoğraflar Devlet Komitesi tarafından arşivlerden toplanarak, Azerbaycan, Rus ve İngiliz dillerinde standlar kurulmuştur.

Kaynaklar:

https://az.wikipedia.org/wiki/Mara%C4%9Fa-150_abid%C9%99si

http://www.refugees-idps-committee.gov.az/en/news/464.html

https://www.azertag.com/xeber/1106132

https://www.ziyabunyadov.com/blank-c35n

Diaspora Etkinliğine Gazeteciler Destek Birliği’nin Başkanı Fuad Hüseynzade