Yazlık sinemaları çok ama çok özledik
İzmit’in kent yaşamına ayrı bir değer katan yazlık sinemalar artık yok
Ufuk BAGAN (Hür Kocaeli) İzmit- Çocukluğumuzun en güzel anılarında yer alan, siyah- beyaz filmlerin ilgiyle izlendiği yazlık sinemalar, İzmitlilerinin en önemli buluşma noktalarından biriydi.
Ama ne yazık ki onlar da teknolojiye boyun eğip zaman içerisinde birer bire yok oldular, tarihin tozlu raflarında yer aldılar.
Yazlık sinemaları çok özledik. Bununla ilgili yazı yazmak istediğimde bazı kaynakları araştırdım. En yakın zamanda Art Nicomedia Derneği Başkanı Akın Ülkü Sevinç’in, değerli kardeşim ve meslektaşım Tolga Tamer ve ekibinin çıkardığı Time Kocaeli Dergisi’ndeki yazısıyla karşılaştım.
Art Nicomedia Derneği Başkanı Akın Ülkü Sevinç, yazlık sinemaları çok ustaca kaleme almış. Harfine dokunmadan bu yazıyı siz Hür Kocaeli okurları ile paylaşıyoruz.
İzmit’in Yazlık Sinemaları
AKIN ÜLKÜ SEVİNÇ
Merhaba Sevgili Okurlar,
Televizyonlara ve akıllı telefonlara esir düşmediğimiz, korunaklı evlerimizde dört duvar arasında yalnızlaşmadığımız, birbirinden renkli çiçek bahçeleriyle çınar ağaçlarının betona yenik düşmediği, yanyana dizilmiş sıralı bahçeli evlerden, yüksek yüksek, çok katlı ama ruhu olmayan binalara geçilmediği, yani İzmit’in İzmit olduğu o mutlu dönemlerde hemen her semtte yazlık sinemalar vardı.
İzlenirken çekirdek yenen, gazoz içilen o yazlık ya da bahçe sinemaları; yalnızca filmlerin gösterildiği, birbirlerine çivilenmiş bir dizi tahta sandalyelerden ibaret değillerdi. Onların da ötesinde; bir toplumun, bir mahallenin ve de bir ailenin aynı anda, aynı filmde bir araya gelerek, sevinçlerini, kahkahalarını, kimi zaman hüzünleriyle gözyaşlarını, ufak bir ücret karşılığında dışa vurdukları ayrıcalıklı yerlerdi aynı zamanda.
İZMİT SİNEMALARI
İzmit’te ilk sinema gösterileri seyyar sinemacılar tarafından yapılmıştı. 1900’lü yılların başlarında Ankara Caddesi’nin bugün Tüysüzler İşhanı karşısındaki çıkmaz sokakta bir süre sinema işletmeciliği yapıldığından bahsedilir. 1909 yılı sonlarına ait bir belge Fransız Sinematoğrafcı Doklonil Antuan’ın sanat yapmasına engel olunduğundan zararının karşılanması talebini içermektedir. Henüz binası olmayan İzmit Halkevi tarafından kullanılan, Necatibey İlkokulu’nun çok güzel bir sinema ve tiyatro salonu vardı. 1930’lu yılların sonlarına doğru orada Walt Disney’in filmleri oynatılır, Cumartesi günleri öğrenciler, öğretmenleriyle beraber giderlerdi. 1934 yılında kenti ziyaret eden Nahid Sırrı Örik, İzmit sinemalarından şu sözlerle bahsediyor: “Bir hayli süren yemekten sonra gece çarşıda sinemaya gittik. İzmit’in hem de iki sineması var. Biri İstanbul’da gördüğüm, biri de görmediğim bir filmi ilan ediyordu. Doğal olarak görmediğim filmi gösterime sunan sinemayı tercih ettim. Ama öteki sinema daha şık ve itibarlı bir yermiş. Dolayısıyla İzmit’in zevkli halkını ve memur tabakasını toptan görmek için ötekisini yeğlemediğime daha sonra üzüldüm.” Ahmet Şerif’in (Ulusoy) oğlu Lütfü, İzmit’in ilk sinemacılarındandı. Denizcilik işleri nedeniyle İstanbul’a taşınması sonucu sinemanın işlerini bir süre yanında çalışmakta olan makinist Nazmi (Oğuz) aracılığı ile yürütmeye çalışmış ancak işler bir türlü iyi gitmeyince sinemayı Nazmi Oğuz’a satmıştı. Cumhuriyet’in ilk yıllarında Maarif Müdürlüğü tarafından köylere sinema götürülmüş, mesleğe Halk Sineması’nın Nazmi Oğuz tarafından işletildiği dönemde makinist olarak başlayan Kazım Ertek de 1950’lerde İzmit ve köylerinde seyyar sinemacılık yapmış, daha sonraları da Sine Reklam’ı kurmuştu. Sinema kurulumu konusunda bir hayli deneyim sahibi olan Kazım Ertek, İzmit’in ilk spor mağazasını açan Hüseyin Karaçetin ile birlikte iki ayrı yerde sinema kurdu. Bu sinemalardan bir tanesi Oğuz Saray Yokuşundan çıkarken Yazlık Karaçetin Sineması diğeri ise İzmit sahilindeki Aile Çay Bahçesi Sinemasıydı. İki ortak bu sinemaları kurup, işletti. Daha sonraki yıllarda aralarında anlaşmazlık çıktı, ayrıldılar. İzmit Belediye Başkanı Enver Atafırat zamanında (1963-68), günümüzde Belediye Çarşı İşhanı’nın bulunduğu yerdeki Ufuk Sineması ve eski sebze hali yıkılarak Balık Pazarı olarak tanzim edildi. Yazlık Sinemalarda birbirine bitişik tahta sandalyelerde oturulur, tedbir olarak hırka alınarak gidilir, havanın kararması beklenir, çekirdek yiyerek izlenirdi. Tahta sandalyeler ne kadar rahatsız olsa da iki filmi arka arkaya izlenirdi.
FİLM ARALARINDA GAZOZ, ALASKA, FRİGO
Yazlık sinemalara arkadaşlarla grup halinde, bazen de mahallece birleşerek gidilirdi. Film arasında Elvan, Uludağ, Çamlıca, Öztan ve Eren gazozları veya Alaska, Frigo almak için büfeye hücum edilirdi. Kötü adam rollerine çıkanlara, sinemada olunduğu unutularak yüksek sesle yuh çekilir, esas çocuk ve kız rollerindekiler alkışlanırdı. Sahneye gazoz şişeleri fırlatanlar bile olurdu. Sinema bitişlerinde, kapının önünde minibüsler bekler, sinemaseverleri evlerine geri götürürlerdi. Muavinlerin gidilecek semtlerin adını yüksek sesle bağırmaları tatlı bir kargaşa yaratırdı. Belediye Bahçe Sineması bugün Otel Asya’nın bulunduğu noktadaki, aynı zamanda sinema olarak da kullanılmıştır. Cumhuriyet Dönemi’nin İzmit’teki ilk sinemacısı aynı zamanda fotoğrafçılık yapan Nabi Bey’dir. Yazlık ve kışlık sinemaları kiralayarak 1924 yılında “İzmit Anadolu Sineması” adı ile işletmesini üstlenmişti. Yine Nabi ve Şemsi Beyler tarafından 1927 yılında hizmete açılan Halk Sineması bir süre sonra Sapanca Bayındırlık Şirketi’ne, oradan da Nazmi Oğuz’a geçmiştir. Üssü Bahri Sineması Bugün Defterdarlık misafirhanesi olan eski Fransız Kilisesi de kapalı sinemaydı. Üssü Bahri’ye (Donanma Komutanlığı) ait bu sinemadan özel giriş kartı olanlar faydalanabilirdi. Hep yabancı film oynatılırdı. Halk Sineması ve Halkevi Sineması Projesi ünlü mimar Seyfi Arkan’a ait olan İzmit Halkevi’ne bağlı Halk Sineması, yapılmadan önce İzmit’teki kültürel etkinliklerin tümü şimdiki Ziraat Bankası’nın bulunduğu yerde, Eski Halkevi’nde yapılırdı. 19 Ocak 1923’te Mustafa Kemal Paşa İzmit halkının arasındaydı. İkdam gazetesinin bu konudaki haberine göre, İzmit Sinema binasında sulh, marif, ziraat, affı umumi meseleleri konuşulmuş, sohbet edilmişti. Ankara Caddesi’nin eski esnaflarından Esat Demirsoy da Atatürk’ün Halk Sineması’nda halkla yaptığı söyleşide bulunup, soru sormuş ve karşılıklı görüşmüştü. 16 Ağustos 1950 tarihinde Halkevi Sineması ihaleye çıkarılmış ve sekiz taliplinin katıldığı ihaleyi aylığı 1701 liraya Kemal Selçuk kazanmıştı. 1953 Yılında bu sinemanın (Ünal Sineması) işletmeciliğini Hasan Ünal, 1954’den sonra da Simitçi Yusuf (Ürgüplü) üstlenmişti. 1960-70’li yıllarda şehir kulübü, lokanta ve sinema olarak kullanılan sahildeki Halkevi binası kentin önemli yapıları arasında idi. Bugünkü Ziraat Bankası’nın bulunduğu yerdeki ahşap Halk Sineması’nın kapatılması sonrası 1948 yılında İnönü caddesi üzerinde Nazmi Oğuz tarafından inşa edilen Oğuz Sineması, İnönü ve Fethiye caddelerinin ticari olarak canlanmasına neden olmuştur. İki katlı yapı, zamanına göre modern mimari çizgiler taşımaktaydı. Açılış ve cumartesi matineleri halk tarafından büyük rağbet görmüştü.
AJDA PEKKAN VE İLK PLAYBACK
Yazlık Oğuz Sineması da İzmit Gazi Lisesi’nin yanındaki boş arsada idi. Nazmi Oğuz’un kışlık ve yazlık sinemaları girişinde bilet kontrol ve kesme işlerini yürüten değişmez isim ise Faik Efendi idi. Büfesini ise Kapanönü’nde kasaplık yapan Doğan Bey işletirdi. Yazlık sinemaların özellikle çocuklardan oluşan bedavacıları, günün sevimli dertlerindendi. Zeki Müren, Cem Karaca, Sihirbaz Mandrake burada sahneye çıkanlardan sadece bir kaçı idi. Yeni Melek Sineması Fethiye Caddesi’nde idi. Fethiye Caddesi üzerindeki, Öztalaylar’ın arazisi içinde bugünkü Bilin Pasajı’nın bulunduğu yerde “Aile Bahçe” yazlık sinemasını ilk olarak Nazmi Oğuz’un makinistliğini yapmış Halim ve İbrahim Bozdağ kardeşler açmışlardır. Bisikletçi İbrahim’in ölümünden bir süre Halim Bozdağ ve yer sahibi Mustafa Bilin (Yorgancı Mustafa) ortaklığında devam etti, daha sonra Yorgancı Mustafa uzun süre tek başına sürdürdü. Büfesini ise eski seyyar pişmaniye satıcılarından Fethi Dikici işletti. Bilin Pasajı yapıldıktan sonra da sinema bir süre üst katında faaliyetine devam etti. Lale Sineması Bir diğer sinema da bugün “Öztalay Çarşı”nın bulunduğu yerde “Lale Sineması” idi. Haydar Albay’ın evinin yanındaki geniş bahçeyi kiralayan Salim Özavcı ve Veysi Bey tarafından işletiliyordu. Yurt (Emek) Sineması Belsa Plaza’nın karşısında, bugün Akademi Hastanesinin olduğu yerdeki Yurt Sineması (daha sonra Emek Sineması) 1962 yılında İzmit 1925 doğumlu Avni Öztüre tarafından inşa edilmişti. 1963 yılında Ahmet Sakızlı, Avni ve Uğurhan Öztüre birlikte işletmeye açtılar. Şehir Lokantasını devrettikten sonra bir müddet daha sinemayı çalıştıran Ahmet Sakızlı, sinemayı son sahibi Sadun Atığ’a devrederek ticari yaşamı bıraktı. Makinistler Kel Fikret, Ünal Maral (Kuru) idi. Büfesini ise Marmara Bilardo Salonu sahibi Naim Bey işletirdi. Yurt sinemasında ayrıca Genco Erkal ile Ayla Algan’ın başrollerini oynadıkları Rosenbergler Ölmemeli gibi iyi tiyatrolar da sergilenirdi. İşletmecileri İzmitli tiyatrosever gençlere de sahneleyecekleri oyunların provalarını yapmaları için mekanını ücretsiz olarak açardı. Mustafa Küpçü, Nazmi Tirben, Feyzullah Toros,Ali Osman Yaramış, Zekai Büyükada burada prova yapmış olanlardandı. Kültür Sineması İbrahim Oğultürk’ün sahibi olduğu yazlık sinema, Sümer Karakolu karşısında Orduevi’ne yakındı. Ayrıca sabaha kadar süren konserler düzenlenirdi. Bir konserde kendisini bekleyen İzmit’lilerin karşısına sabahın ilk ışıkları altında orkestrasız çıkan Ajda Pekkan, playback’i ilk kez görenler tarafından uzun uzun protesto edilmişti. Şan Sineması Akça Cami karşısında, kuyumcu /saatçi İsmail Ok (Dıgıdık) tarafından işletilen Şan Sineması, seyircilere esans sürerek 1960’ların başındaki rekabette öne çıkma gayreti içindeydi. Çiçek Sineması Eski bir bayram yeri olan Çamlık mevkiinde Yılmaz Parlakbilek (Toplu) tarafından işletilirdi. Karaçetin (Ferah Bahçe)Sineması Yusuf Karaçetin tarafından satın alınarak Karaçetin Sineması yapılan Santral ve Bostanlar semtleri arasındaki Ferah Bahçe bir zamanlar, yazları kent halkının önemli eğlence mekanlarından idi. Yazlık Karaçetin Sineması’nın yanından o dönemler otobüs işlemeyen Bağçeşme mezarlığına çıkan dolmuşlar çıkış için tam, iniş içinse yarım tarife ücret alırlardı.
SEKA’LI GÜNLER
Pazar günleri Seka Sineması’nda saat 10.00’daki çizgi filmleri İzmitli çocuklar sabırsızlıkla beklerlerdi. Şimdi Seka 50.Yıl Spor Salonu’nun bulunduğu yerde Seka yazlık sineması vardı. Oğuz ve Seka sinemaları yabancı filmler gösterirken Aile, Şan, Çiçek, Ferah (daha sonra Karaçetin), Mehtap sinemaları yerli filmleri tercih ediyordu. Başlangıçta Seka sineması da yalnızca mensuplarına açıktı. Her yaz sonunda ünlü sanatçıların geldiği toplu sünnet düğünleri yapılırdı. Kolordu Sineması (Askeri Sinema) 1965 den sonra Hünkar Kasrı bahçesi içine askeri sinema binası yapılarak bir yandan İzmit’e güzel bir mekan sağlanırken, öte yandan ne yazık ki tarihi bir doku bozulmuş oluyordu. Bir hidrolik yardımı ile yukarı doğru açılan perdeyi ilk bu sinemada görmüştük. O zaman için oldukça moderndi. Murat Sineması Verem Savaş Dispanseri’nin üst tarafında idi. Yazlık Astsubay Orduevi Sineması İstasyonun yanında sahilde idi. Altınnal Sineması Alemdar Caddesi’nde bugün otel olarak işletilen binanın bulunduğu yerde Kolaylı Ailesi tarafından önce yazlık, daha sonra da aynı yerde yapılan binada kışlık sinema olarak hizmet verdi. Diğer yazlık sinemalardan farklı olarak aileler için bir masa etrafında dizili sandalyeli bölümü vardı. Bekir Öneş tarafından işletilirken, müdürlüğünü de Hasan Korel Cengiz yapıyordu. Yıllarca yabancı filmleri getirdiler. Mehtap Sineması İstiklal caddesinde Ahmet Çepni tarafından çalıştırılırdı. Zafer Sineması Bac semtinde idi, yabancı film getirirdi. İstanbul Sineması Yenidoğan Mahallesi D-100 yol kenarında yazlık bir sinemaydı. Yerli film getirirdi. Mehmet Ali Paşa Mahallesi Sinemaları Tahir’in Kahvesi’nin biraz ilerisinde Doğu Kışlaya doğru iki adet yazlık sinema vardı, kahvenin yanındaki Ufuk ve Bağdat Sinemaları. M.Ali Paşaya yakın bir noktada da Bahattin Yatağan tarafından işletilen Emek Sineması bulunmaktaydı. Esendal Sokağı Durağı’na yakın olan Ufuk Sineması’nın büfesini 1963-64 yıllarında işleten Nuri Berktürk’ün kızı Gülten Uzbilge o güzel günleri şöyle aktarıyor: “Hep gökyüzünü kontrol ederdik Yağmur yağmasın diye Yıldız Tezcan-,Nuri Sesigüzel, Yıldıray Çınar filmleri olduğunda yazlık sinema full çekerdi. Ufuk sinemasının ilerisindeki Doğu Kışla’ya gelmeden Yazlık Emek Sineması, o günlerde öğleden sonra müzik yayınına başlar, bangır bangır Dağlar Kızı Reyhan, Çöpçüler şarkılarını çalar, kafamız şişerdi.” Derince Sinemaları O dönemler İzmit’in bir mahallesi olan Derince’de, Deniz Yazlık Sineması ve Yüksel Yazlık Sineması yanı sıra Şahinler ve Saray Kapalı Sinemaları vardı.
